خودکار آمدی در سالمندی
خودکار آمدی در سالمندی
مقدمه مقاله خودکار آمدی در سالمندی
با آغاز دوره سالمندی توان جسمی کاهش میابد لذا سالمند دچار ناتوانی چندگانه میگردد که این ناتوانی ها میتوانند بر کارآیی و سبک و کیفیت زندگی سالمند تاثیر منفی داشته باشد . یکی از اقدامات که میتواند براین اتفاقات نزولی اثربگذارد و آنها را کند نماید استفاده از خودکارآمدی و ارتقای آن است .
بحث
خودکارآمدی در واقع همان اعتقاد و باور شخص نسبت به توان موفقیت در یک موقعیت خاص است. روانشناسی به نام آلبرت بندورا خودکارآمدی را پایه و اساس تفکر، رفتار و احساس اشخاص دانسته است. خودکارآمدی میتواند نه تنها در احساس قرد سالمند نسبت به خود، بلکه در دستیابی به اهدافش نقش داشته باشد. این مفهوم که هسته‌ی مرکزی نظریه‌ی شناختی -اجتماعی آلبرت بندورا را تشکیل می‌دهد، بر نقش یادگیری مشاهده‌ای، تجربه‌ی اجتماعی و جبرگرایی متقابل در ایجاد شخصیت افراد تأکید دارد.
به عبارتی خودکارآمدی عبارتست از باور فرد، در این خصوص که توانایی انجام تکالیف را دارد یا خیر . خودکارآمدی با توجه به احساس تفکر و عمل انسانها متفاوت است. . خودکارآمدی عموما در حوزه اختصاصی در نظرگرفته می شود ، بدین معنا فرد می تواند خود باوری نسبتاً محکمی در حیطه ها و دامنه های مختلف یا موقعیتهای عملکردی خاصی داشته باشد. اما برخی از محققین یک مفهوم عمومی از خودکارآمدی متصور شده اند. این مفهوم به اعتماد کلی فرد به توانایی گذر از دامنه وسیعی از خواستها یا موقعیتهای جدید برمیگردد. خودکارآمدی عمومی بر پایه و اساس روشن شدن لیاقت و قابلیت فرد، برای کنارآمدن موثر با بسیاری از موقعیتهای تنشزا میباشد.
خودکار آمدی در سالمندی
خودکارآمدی یک توانایی است که در آن مهارتهای رفتاری ، عاطفی ، اجتماعی ، و شناختی باید سازماندهی شده و برای اهداف بی شمار بطور موثر هماهنگ شوند بین داشتن زیر مهارتها و توانایی ترکیب آنها برای انجام عملی در شرایط دشوار تفاوت آشکار ، وجود دارد. دوم حتی با وجودی که کاملاً میدانند چه کارکنند و مهارتهای لازم برای انجام آن کار را دارند ، به نحو احسن در انجام کارها موفق میشوند. کارآمدی شخص، جریانهای عاطفی، هیجانی و شناختی که انتقال دانش و تواناییها را با عمل ماهرانه تحت نفوذ دارند را فعال میسازد.
بر اساس نظریه‌ی بندورا، خودکارآمدی بخشی از سیستم خود است. سیستم خود، از نگرش‌ها، تواناییها و مهارتهای شناختی فرد تشکیل شده است و در نحوه‌ی درک انسان از موقعیتهای مختلف و همچنین رفتار انسان در واکنش به این موقعیت‌ها نقشی اساسی دارد. خودکارآمدی بخشی مهم و اصلی از این سیستم است. به گفته‌ی آلبرت بندورا، خودکارآمدی عبارت است از اعتقاد و باور به قابلیت‌های خود برای سازماندهی و اقدام در مدیریت موقعیتهای پیش رو. به بیان دیگر خودکارآمدی باور خود شخص به توانایی موفقیت در یک موقعیت خاص است. بندورا این باور را پایه‌ی تفکر، رفتار و احساس افراد می‌داند.
سالمندان با ناتواني ها، استرس، اضطراب و تنش هاي زيادي مواجه هستند که همگي کيفيت زندگي آنها را کاهش مي دهند. حال آنکه خودکارآمدي مي تواند فعاليت هاي خودمراقبتي، سازگاري با چالش ها، رضايت از زندگي و کيفيت زندگي آنان را بهبود بخشد.
نقش خودکارآمدی در سالمندی
تقریباً تمام افراد سالمند میتوانند کارهایی که می‌خواهند انجام دهند، چیزهایی که می‌خواهند تغییر دهند و مواردی که می‌خواهند به آن برسند را شناسایی کنند. اما از سوی دیگر اکثر افراد سالمند درمی‌یابند که عملی کردن این برنامه‌ها آنقدرها هم آسان نیست. بندورا و سایر پژوهشگران دریافته‌ا‌ند که خودکارآمدی افراد در نحوه‌ی اجرای وظایف و چالش‌ها و دستیابی به اهداف نقش اساسی دارد.
سالمندانی که حس خودکارآمدی بالایی دارند:
- علاقه‌ی عمیق‌تری به فعالیت‌هایی که در آن شرکت می‌کنند نشان می‌دهند. خودکار آمدی در سالمندی
- به فعالیت‌ها و علایق خود متعهدتر هستند. خودکار آمدی در سالمندی
- بعد از شکست و ناامیدی، زمان کمتری برای بهبود و بازگشت به حالت عادی خود نیاز دارند. خودکار آمدی در سالمندی
- به مشکلات چالش برانگیز به عنوان تمرینی برای مهارت بیشتر نگاه می‌کنند. زمان وقوع یک چالش اولین چیزی که ذهنشان را درگیر می‌کند حل چالش است و معمولا برای آن چندین راهکار عملی پیدا می‌کنند.
- موانع و مشکلات را تقریبا در اکثر اوقات نادیده می‌گیرند و به این آسانی دلسرد نمی‌شوند. خودکار آمدی در سالمندی
- با وجود مخالفت دیگران با آنها، دلایلی میابند که به راهشان ادامه دهند و به زودی مخالفان را حیرت زده می‌کنند. خودکار آمدی در سالمندی
سالمندانی که حس خودکارآمدی پایینی دارند:
- از کارهای چالش‌برانگیز دوری می‌کنند. خودکار آمدی در سالمندی
- باور دارند که کارهای و موقعیتهای دشوار فراتر از توانایی آنها هستند. خودکار آمدی در سالمندی
- بر روی شکست‌ها و نتایج منفی خود تمرکز دارند. خودکار آمدی در سالمندی
- به راحتی اعتماد و باور خود نسبت به توانایی‌هایشان را از دست می‌دهند. خودکار آمدی در سالمندی
- در صورت کمبود اعتماد به نفس در کاری، کمتر حاضر به انجام آن هستند. خودکار آمدی در سالمندی
- در مدیریت زمان‌شان بیش از اندازه اهمال کاری می‌کنند. خودکار آمدی در سالمندی
- اگر برای حل یک مشکل، راهی پیدا کنند دیگر امیدی به امتحان راه‌های دیگر نخواهند داشت. خودکار آمدی در سالمندی
خودکارآمدی در دو شکل ظاهر می شود:
خودکارآمدی عمومی
مفهوم خودکارآمدی عمومی نشان دهنده این است که چرا برخی از افراد چشم انداز مطمئن تری نسبت به زندگی دارند و بدون توجه به سختی کار، می توانند عامل موثری برای انجام کامل کار باشند خودکارآمدی عمومی ماحصل کل کارآمدی وظایف فرد است. شرر همچنین یک مقیاس خودکارآمدی ابداع کرد که انتظارات خودکارآمدی عمومی را در زمینه های اجتماعی، شغلی و تحصیلی اندازه می گیرد .
خودکارآمدی عمومی را به معنی باور به صلاحیت شخص برای اینکه از پس کارهای تازه برآید و از عهده طیف گسترده ای از موقعیتهای چالش برانگیز یا پرفشار برآید را از خودکارآمدی خاص که مقید بودن به انجام کاری خاص را می رساند متفاوت می دانند. آنها ثابت کرده اند که چگونه خودکارآمدی عمومی به عزت نفس و عملکرد تحصیلی و نیز ساختارهای دیگر مربوط است و اینکه چگونه این ارتباط در تمام فرهنگها و نمونه ها محکم حفظ می شوند .
خودکارآمدی اختصاصی
یا خودکارآمدی مربوط به یک تکلیف خاص که بصورت موردی بوجود میاید.
خودکارآمدی در سالمندان چگونه به وجود می‌آید؟
در اوایل کودکی در مواجهه با طیف گسترده‌ای از تجربیات، وظایف و موقعیت‌ها، خودکارآمدی در سالمند شکل می‌گیرد. با این حال شکل‌گیری آن به دوران کودکی محدود نشده و در تمام طول زندگی با کسب مهارتها، تجربیات و دیدگاه‌های جدید، ادامه می‌یابد.
خودکارآمدی در سالمندان چهار منبع اصلی دارد:
تجارب موفق:
موثرترین روش ایجاد حس خودکارآمدی قوی، تجربه‌های موفق است. به بیان ساده، انجام موفق یک کار حس خودکارآمدی فرد سالمند را تقویت می‌کند. با این حال از سوی دیگر، شکست در انجام یک کار یا وظیفه نیز میتواند به تضعیف حس خودکارآمدی منجر شود.
مدل‌سازی اجتماعی:
دیدن کار موفقیت‌آمیز دیگران یکی دیگر از منابع اصلی حس خودکارآمدی است. این که سالمند شاهد باشد افرادی شبیه او توانسته‌اند با تلاش پیگیر موفق شوند کاری را به انجام برسانند، میتواند حس خودکارآمدی در موقعیتهای مشابه را در سالمند تقویت کند.
ترغیب اجتماعی:
سالمند میتواند از سوی دیگران ترغیب و تشویق شوند تا در نهایت باور کند که قدرت و توان انجام کاری را دارد. به عنوان مثال صحبت‌های مثبت و دلگرم کننده‌ی افراد میتواند در رسیدن سالمند به اهدافمش مفید و تأثیرگذار باشد. دریافت تشویق کلامی از دیگران میتواند سبب شود که کمتر به توانایی‌های خود شک کند و در عوض بر کار و کوشش بیشتر متمرکز شود.
خودکار آمدی در سالمندی
پاسخ‌های روانشناختی :
پاسخ‌ها و واکنش‌های سالمند به موقعیت‌ها نیز نقش مهمی در خودکارآمدی وی دارد. خلق و خوی، حالات عاطفی، عکس‌العمل‌های جسمی و میزان استرس همه و همه می توانند بر احساس و باور سالمند نسبت به توانایی‌هایش در یک موقعیت خاص تأثیرگذار باشند. به عنوان مثال شخصی که قبل از صحبت در جمع به شدت عصبی می‌شود، ممکن است در این موقعیت خاص حس خودکارآمدی ضعیفی را در خود ایجاد نماید.
البته بندورا به این نکته نیز اشاره کرده است که صرفاً شدت واکنش‌های فیزکی و احساسی اهمیتی ندارد بلکه نحوه‌ی درک و تفسیر این واکنش‌ها است که بر حس خودکارآمدی ما تأثیر می‌گذارد. بنابراین اگر افراد بیاموزند که چگونه استرس خود را کنترل نموده و کاهش دهند، حس خودکارآمدی بهتر و قوی‌تری خواهند داشت.
ارزیابی خودکارآمدی :
مقیاس‌های مختلفی برای ارزیابی سطح خودکارآمدی وجود دارد. از آن جمله می‌توان به مقیاس عمومی خودکارآمدی و پرسشنامه‌ی خودکارآمدی اشاره کرد. برای یک ارزیابی سریع و غیررسمی از میزان خودکارآمدی این سئوالات را از سالمند پرسید:
- آیا حس می‌کنید اگر تلاش کنید از پس مشکلات برمی‌آیید؟
- به توانایی خود در رسیدن به اهداف اطمینان دارید؟
- آیا حس می‌کنید می‌توانید وقایع و اتفاقات غیرمنتظره را مدیریت کنید؟
- بعد از وقایع استرس‌زا می‌توانید به سرعت به حالت عادی برگردید؟
- آیا وقتی با مشکلی روبرو هستید، حس می‌کنید که می‌توانید به راه‌حلی برسید؟
- حتی وقتی کاری دشوار به نظر می‌رسد به تلاش خود ادامه می‌دهید؟
- آیا در موقعیتهای آشفته می‌توانید آرامش خود را حفظ کنید؟
- حتی هنگامی که تحت فشار هستید، عملکرد خوبی دارید؟
- آیا به جای توجه به حجم زیاد کار باقی مانده و اصطلاحاً دست‌پاچه شدن، بر روی پیشرفت کار تمرکز می‌کنید؟
- معتقدید سخت‌کوشی در نهایت نتیجه خواهد داد؟
اگر پاسخ سالمند به بیشتر سوالات بالا مثبت است، احتمالاً از حس خودکارآمدی قوی و خوبی برخوردار است.
چگونه خودکارآمدی را در سالمند تقویت شود؟
هدف‌گذاری کند و موفق شود:
تجارب موفق نقش مهمی در ایجاد خودکارآمدی دارد. وقتی سالمند در کاری موفق شود، خودباوری در سالمند شکل می‌گیرد و به توانایی‌های خود بیشتر اعتماد می‌کند. البته شکست نیز روی دیگر سکه‌ی تجربه است و میتواند خودباوری و در نتیجه حس خودکارآمدی سالمند را تخریب و تضعیف کند.
تلاش و موفقیت دیگران را زیر نظر بگیرد:
بندورا نشان داد که با دیدن تجربه و موفقیت دیگران و مدل‌سازی آن می‌توان خودکارآمدی قوی‌تری در خود ایجاد کرد. پس سالمند میتواند دیگران را زیر نظر بگیرد و موفقیت‌های آنها را دنبال کند.
خودکار آمدی در سالمندی
به دنبال نظرات مثبت باشد:
شنیدن نظرات و بازخوردهای مثبت دیگران میتواند حس خودکارآمدی را در سالمند تقویت کند. برعکس، نظرات و بازخوردهای منفی میتواند این حس را در سالمند تضعیف نماید. بنابراین سالمند باید تلاش کند از نظرات منفی دوری کند و به دنبال نظرات مثبت و تأییدکننده باشد.
خودکار آمدی در سالمندی
به افکار و احساسات سالمند توجه شود :
اگر سالمند قبل از موقعیت یا کار خاصی دچار استرس و آشفتگی می‌شود، احتمال بیشتری وجود دارد که به توانایی خود در رویارویی با آن موقعیت خاص بی‌اعتماد شود. بنابراین برای اینکه باور خود نسبت به توانایی‌هایتان را افزایش دهد باید به دنبال راه‌هایی برای کاهش استرس خود باشد تا بتواند خود را آرام کنید و به حالت عادی خود برگردد.
خاتمه : زندگی پر است از موقعیتهای جدید و چالش‌برانگیز. نقش خودکارآمدی را در همه جنبه‌های زندگی باید جدی بگیریدگرفته شود. احساس خودکارآمدی قوی میتواند سالمند را در رسیدن به اهداف کوچک و بزرگ زندگی یاری کند. سالمند میتواند بدون وابستگی زندگی خود را ادامه دهد و از کیفیت زندگی خوبی برخوردار شود.
دکتر حمیدرضااشراقی
معاون سلامت بنیاد سالمندی
منابع :
https://www.asriran.com/003Ayn
https://akschin.ir
https://www.iranprojhe.com
ebarzkar.blogfa.com
https://neshangaran.blogsky.com/1390/03/07/post-2/
https://zehnology.com/what-is-self-efficacy/
https://salmandj.uswr.ac.ir/browse.php?a_id=950&sid=1&slc_lang=fa
http://salmandj.uswr.ac.ir/browse.php?a_id=1170&sid=1&slc_lang=fa
http://ijn.iums.ac.ir/browse.php?a_id=1046&sid=1&slc_lang=fa
