دمانس عروقی؛ وقتی رگ‌های مغز مسیر حافظه را می‌بندند

دمانس عروقی؛ فراموشیِ آرامِ راه‌های بسته‌ی مغز

 

مقدمه: اگر خاطرات راه گم کنند…

تصور کنید ذهن انسان شهری زنده و پرجنب‌وجوش است؛ خیابان‌هایی که افکار در آن‌ها عبور می‌کنند، میادینی که خاطرات در آن‌جا جمع می‌شوند، و کوچه‌هایی که بوی کودکی می‌دهند. حال اگر خیابان‌های اصلی این شهر، یعنی رگ‌های خونی مغز، بسته شوند یا باریک، چه اتفاقی برای آن شهر می‌افتد؟ ارتباط‌ها قطع می‌شوند، محله‌ها خاموش می‌مانند، و کم‌کم خاطرات راهشان را گم می‌کنند. این همان چیزی‌ست که در دمانس عروقی رخ می‌دهد.

 

دمانس عروقی چیست؟

دمانس عروقی (Vascular Dementia) یکی از شایع‌ترین انواع زوال عقل است که پس از آلزایمر در رتبه دوم قرار دارد. برخلاف آلزایمر که بیشتر با تخریب تدریجی سلول‌های مغزی همراه است، دمانس عروقی نتیجه‌ی مستقیم کاهش یا اختلال در جریان خون مغز است؛ یعنی آن‌گاه که رگ‌های مغز به دلایلی مانند سکته یا فشار خون بالا آسیب می‌بینند و نمی‌توانند به‌درستی خون را به سلول‌های مغزی برسانند.

 

در این شرایط، نواحی‌ای از مغز که دیگر تغذیه نمی‌شوند، آرام‌آرام خاموش می‌شوند. انگار بخشی از ذهن چراغش خاموش می‌شود—و همراه آن، بخشی از خاطره، مهارت یا شناخت نیز از بین می‌رود.

 

دمانس عروقی چگونه آغاز می‌شود؟

برخلاف برخی دیگر از انواع دمانس که آهسته و تدریجی‌اند، دمانس عروقی اغلب با شروعی ناگهانی همراه است. مثلاً فردی ممکن است پس از یک سکته مغزی متوجه شود دیگر نمی‌تواند به‌راحتی تمرکز کند یا حرف‌هایی را که دیروز گفته، به‌خاطر نمی‌آورد. در برخی موارد دیگر، بیماری به‌ صورت تدریجی و خفیف‌تر، اما به شکل پله‌پله پیش می‌رود؛ هر بار با یک سقوط کوچک در توانایی ذهنی.

 

علائم و نشانه‌ها: وقتی مغز دیگر خودش را نمی‌شناسد

 

علائم دمانس عروقی بسته به محل آسیب مغز و شدت آن متفاوت است. اما نشانه‌هایی که معمولاً مشاهده می‌شود شامل:

 

اختلال در حافظه کوتاه‌مدت؛ فراموش کردن مکالمات اخیر یا گم کردن اشیا دمانس عروقی

 

کندی در تفکر و قضاوت؛ مثلاً برای تصمیم‌ گیری ساده زمان زیادی صرف می‌شود

 

اختلال در تمرکز و توجه؛ حواس‌پرتی مکرر یا ناتوانی در دنبال‌کردن یک موضوع

 

اختلال در حرکت و تعادل؛ گام‌های نامتعادل، بی‌ثباتی یا زمین‌خوردن‌های مکرر

 

تغییرات خلقی؛ مانند افسردگی، بی‌تفاوتی یا حتی پرخاشگری دمانس عروقی

 

سردرگمی در مکان و زمان؛ مخصوصاً در ساعات عصرگاهی یا شب

 

مشکلات زبانی؛ دشواری در یافتن واژه‌ها یا ساختن جمله‌ها دمانس عروقی

 

این علائم ممکن است به‌ صورت ناگهانی یا به‌ تدریج ظاهر شوند و در طول زمان شدت یابند.

 

چه کسانی در معرض خطر دمانس عروقی هستند؟

دمانس عروقی بیشتر در افراد سالمند بروز می‌کند، اما نه صرفاً به خاطر سن. بلکه به خاطر عواملی است که به رگ‌های خونی آسیب می‌زنند. از جمله:

 

فشار خون بالا (مهم‌ترین عامل خطر)

دیابت و قند خون بالا

کلسترول بالا

سابقه سکته مغزی یا حملات ایسکمیک گذرا (TIA)

بیماری‌های قلبی مانند فیبریلاسیون دهلیزی

چاقی و اضافه وزن

کم‌ تحرکی

مصرف دخانیات و الکل

سابقه خانوادگی مشکلات عروقی یا دمانس

 

شاید تعجب کنید اگر بدانید که بسیاری از این عوامل، کاملاً قابل پیشگیری یا کنترل هستند. به همین دلیل، شناخت و توجه به این عوامل در دوران میان‌سالی می‌تواند آینده ذهن ما را نجات دهد.

 

تشخیص دمانس عروقی چگونه صورت می‌گیرد؟

 

تشخیص این بیماری توسط تیم پزشکی صورت می‌گیرد و شامل مراحل زیر است:

 

ارزیابی دقیق شناختی؛ بررسی توانایی‌های حافظه، زبان، تمرکز و منطق

 

تصویربرداری از مغز (MRI یا CT Scan)؛ برای مشاهده آسیب‌های عروقی و سکته‌های کوچک

 

آزمایش‌های خون و بررسی عوامل زمینه‌ای مانند فشار، قند، چربی

 

بررسی تاریخچه سلامت فرد و خانواده

 

تست‌های عصبی تخصصی؛ در موارد پیچیده

 

درک درست از نوع و مرحله دمانس، کلید انتخاب روش‌های درمان و مراقبت مناسب است.

 

آیا دمانس عروقی درمان می‌شود؟

پاسخ صادقانه این است: نه به‌طور کامل. دمانس عروقی، مانند بسیاری از دمانس‌ها، درمانی برای بازگرداندن سلول‌های از بین رفته ندارد. اما…

 

✅ می‌توان جلوی پیشرفت آن را گرفت.

✅ می‌توان کیفیت زندگی را حفظ کرد.

✅ می‌توان سال‌های باقی‌مانده را با معنا و عزت زندگی کرد.

 

روش‌های درمان و مدیریت دمانس عروقی شامل:

 

درمان عوامل زمینه‌ای:

کنترل فشار خون، قند، کلسترول و بیماری‌های قلبی با دارو و سبک زندگی سالم.

 

تغییر سبک زندگی:

رژیم غذایی مدیترانه‌ای، ورزش روزانه، ترک سیگار و کاهش استرس.

 

توانبخشی شناختی و جسمی:

کاردرمانی، تمرینات ذهنی، بازی‌های حافظه، موسیقی‌درمانی، فیزیوتراپی.

 

درمان روانی:

روان‌درمانی، حمایت خانواده و مدیریت افسردگی یا اضطراب همراه.

 

مشارکت اجتماعی:

دوری از انزوا، شرکت در فعالیت‌های گروهی و حفظ ارتباط با عزیزان.

 

زندگی با دمانس عروقی: خاموش نمی‌شوم، فقط آرام‌تر می‌تابم

زندگی با دمانس عروقی نیاز به صبر، مهربانی و آگاهی دارد. برای خود بیمار، پذیرش شرایط و استفاده از توان باقی‌مانده مهم است. برای خانواده‌ها نیز، درک اینکه دمانس نوعی «بازگشت کودک‌وار به دنیا»ست، می‌تواند کمک کند تا از سرزنش، عصبانیت یا احساس ناتوانی دور شوند.

 

گاهی یک لبخند، یک بغل گرم یا شنیدن صدای آشنای یک نوه می‌تواند روز فردی با دمانس را روشن‌تر کند.

 

سخن پایانی: مراقب ریشه‌های خاطره‌ات باش

اگر مغز را درختی پُربار بدانیم، رگ‌های خونی همان ریشه‌های آن‌اند. وقتی این ریشه‌ها خشک شوند، برگ خاطره‌ها آرام‌ آرام فرو می‌ریزند. دمانس عروقی یک هشدار است؛ هشداری که از ما می‌خواهد امروز، پیش از آن‌که دیر شود، برای سلامت مغزمان کاری کنیم.

 

فراموش نکنیم:

سلامت مغز از سلامت قلب و عادت‌های روزانه آغاز می‌شود.

و ذهن، وقتی دوست داشته شود، برایمان خواهد ماند.

و مراقبت از رگ‌ها، مراقبت از خاطره‌هاست.