ارگونومی سالمندی
ارگونومی سالمندی
سالمندی پدیده ای جهانی و ملی است که تغییرات جسمانی ، ناتوانی هایی را به همراه دارد. مناسب سازی و رعایت بعضی استانداردها میتواند منجر به کیفیت زندگی بهتر و کاهش ناتوانی ها منجرگردد. یکی از این استانداردها رعایت قواعد ارگونومی است که میتواند منجر به افزایش کیفیت زندگی سالمندی شود و از میزان ناتوانی در دوره سالمندی بکاهد.
ارگونومی چیست؟
اِرگونومی (به یونانی :Ergonomie ) به معنای دانش کاربرد اطلاعات علمی در طراحی محیط کار و زندگی است. ارگونومی ظرفیت‌ها و توانمندی‌های انسان را بررسی می‌کند و سپس اطلاعات به دست آمده را در طراحی مشاغل، محیط‌های کار و زندگی و تجهیزات موجود به کار می‌بندد.
از اصطلاحات ارگونومی و عوامل انسانی (Human Factors) به‌طور مترادف بهره گرفته میشود. ارگونومی از دو واژه‌ی یویانی « ergon» به معنی کار، و « nomoi» به معنی قوانین طبیعی تشکیل شده و به معنی دانش شناخت کار و رابطه‌ی افراد با آن کار است.
انجمن بین‌المللی ارگونومی یک تعریف فنی مطرح کرده است:
ارگونومی علم کشف و فهم تراکنش میان انسان و دیگر عناصر یک سیستم، و ارائه‌ی نظریه، داده‌ها، اصول و روش‌هایی برای یک طراحی کارآمد به منظور بهینه‌سازی سلامت انسان و عملکرد کلی سیستم است. ارگونومی همه جا وجود دارد. مسئله ارگونومیِ خوب یا ارگونومیِ بد است. ارگونومی نه تنها برای کسب‌وکار بلکه برای کارکنان‌تان و برای سلامتی هم مفید است.
ارگونومی دو هدف دارد ارگونومی سالمندی
هدف اول ارگونومی : افزایش کارایی و بازده انجام کار و فعالیت های دیگر است.افزایش سهولت کاربرد ، کاهش خطا و افزایش بهره وری در این بخش ارگونومی می گنجد.
هدف دوم ارگونومی :تقویت بعضی از ارزش های انسانی مطلوب از جمله :
- افزایش ایمنی
- کاهش خستگی و تنش
- افزایش راحتی
- ازدیاد مقبولیت نزد کاربر
- افزایش میزان رضایت شغلی
- بهبود کیفیت زندگی
آسیب‌ها و عوارض ناشی از عوامل مکانیکی و ارگونومیکی نامناسب
- آسیب‌های ناشی از حرکت‌های تکراری
- آسیب‌های ناحیه‌ای اسکلتی-ماهیچه‌ای
- آسیب بافتی
- آسیب ارگان های بدن
ارگونومی سالمندی
سالمندی فرد:
این دیدگاه از نظر فردی و بهداشتی و پزشکی مطرح است. سالمندی بنا به تعریف سازمان بهداشت جهانی عبور از مرز ۶۰ یا ۶۵ سالگی است. که همراه با تغییراتی جسمانی همراه است و ناتوانی هایی را شامل میشود مانند ناتوانی عضلانی ناتوانی تعادلی ناتوانی بینایی و شنوایی ناتوانی بویایی و چشایی ناتوانی های بادگیری و خلقی.
محل های خطرناک خانه برای سالمندان:
تفریبا هر جای خانه میتواند نوعی از خطر را برای سالمند ایجاد کند. توالت، پله ها، حمام، آشپزخانه، اتاق نشیمن، اتاق خواب همه میتوانند خطرناک باشند. ارگونومی سالمندی
شایع ترین علل حوادث سالمندان در خانه:
- لغزندگی کف
- ناهموار بودن کف
- کمبود نور
- کوچک بودن فضا
نکات ارگونومی خوب کلی در بخش های مختلف خانه
- رعایت نظم و پرهیز از شلوغی تا از زمین خوردن سالمند جلوگیری شود.
- بجای استفاده از فرش و قالیچه های کوچک از یک فرش بزرگ یا کفپوش استفاده کنیم
- اتاق ها از نور مناسب و کافی در روز وشب برخوردار باشند. استفاده از لامپهای کم مصرف یاکلیدهای دارای حسگر مفید است.
- چیدمان وسایل به صورتی باشد که در مسیر رفت و آمد سالمند قرار نداشته باشد.
- سیم های برق و تلفن در مسیر رفت وآمد سالمندان قرار نگیرد.
- مدل گوشی تلفن قابل استفاده برای سالمند (ترجیحا شماره گیری اتوماتیک) باشد و لیستی از شماره تلفن های مهم جهت دسترسی سالمند باشد
- دما (دماي اتاق 21 درجه سانتی گراد باشد)
- بلندي تخت و صندلی (اندازه بلندي تخت و صندلی حدود 45) تا ایستادن از حالت نشسته راحت باشد
- خیس نبودن کف (خصوصاً کف سرامیکی) تا از سرخوردن جلوگیری شود. ارگونومی سالمندی
پله ها و حیاط :
- از نور کافی و مناسب برخوردار و دسترسی به کلید برق راه پله ها در ابتدا و انتهای آن مسیر باشد.
- دستگیره کمکی برای راه پله ها جهت سالمندان در ارتفاع مناسب روی دیوار نصب گردد.
- ارتفاع و عرض پله ها مناسب و استاندارد (ارتفاع 18 و عرض پله 30 سانتی متر) باشد.
- در صورت مفروش بودن پله ها باید فرش محکم چیده باشد و فاقد پارگی یا برآمدگی باشد
- اطراف پشت بام منازلی که در فصل بهار و تابستان از آن برای استراحت و خوابيدن استفاده می شود حصار مناسب (نرده، ديواركشي) کشیده شود.
آشپزخانه :
- در محیط و کف آشپزخانه نباید وسایل دست و پاگیر باشد.
- خیس نبودن کف
- دسترسی آسان به شیر فلکه گاز همیشه فراهم باشد
- سماور و قوری در محل مناسب و دور از مسیر رفت و آمد قرار گیرد
- لوازم سنگین تر در طبقات پایین تر قرار گیرد، تا خطر سقوط اجسام بر روی فرد کاهش یابد.
- چهار پایه مناسب و محکم جهت بالا رفتن و برداشتن لوازم از کمد و طبقات بالایی لحاظ گردد.
- نور کافی و چیدمان مناسب آشپزخانه جهت سهولت دسترسی سالمند لحاظ گردد. ارگونومی سالمندی
ارگونومی سالمندان در هنگام استحمام
یکی از نکات قابل توجه در موضوع استحمام، درنظر گرفتن سالمندان می باشد. در بسیاری از مطالعات از سالمندان به عنوان کسانی که 65 سال یا بیشتر سن دارند یاد می شود (کِلی و کرومِر، 1990: 527). برای داشتن محیطی امن تر و پربارتر نیازمند طراحی ارگونومیک آینده نگر برای افراد مسن هستیم (دِوال و همکاران، 2015: 215)، چون با افزایش سطح رفاه و بهداشت، تعداد افراد مسن و درصد آنها در جامعه نیز درحال افزایش است.
براساس مطالعه ی نورآزیزن و همکاران (1386: 50-44) مهم ترین و شایع ترین علل وقوع حوادث درسالمندان و در بازدید از منازل آنها، شامل کوچک بودن فضا، ناهمواربودن کف، لغزندگی کف، کمبود نور تشخیص داده شده است. همچنین ازحمام نیز به عنوان سومین محل حادثه خیز منزل برای این افراد، پس از پله ها و توالت نام برده شده است .
شایع ترین مشکلات ایمنی سالندان درحمام
- نبود ميله يا دستگيره
- لغزندگي كف
- درجه حرارت
- فضاي حمام
- تهويه
- بلندي دستشويي
- محل كليدهاي چراغ
- بلندي كليدهاي چراغ
- بلندي مخزن آب
- دستگیره حمام برای سالمندان ارگونومی سالمندی
موارد مهم ارگونومی در حمام :
- استفاده از دستگیره های مناسب درب
- استفاده از کفپوش های غیرلغزنده و عاج دار و همچنین دمپایی های مخصوص ارگونومی سالمندی
- تعبیه میله ی حمایتی دردیوارهای حمام، توالت و راهروها -منتهی به حمام- برای کمک به نشستن و برخاستن آسان تر و ایمن تر ارگونومی سالمندی
- رفع هرگونه ناهمواری در کف ارگونومی سالمندی
- تأمین نور کافی در محیط حمام
- طراحی دوش به گونه ای که امکان کنترل دمای آب را آسان تر نماید ارگونومی سالمندی
کفش
کفش ها مدل های مختلفی دارند که ویژگی هر کدام از آنها متفاوت است و در مکان ها و برای کارهای مختلفی میتوان از آن ها استفاده کرد . یکی از این نوع کفش ها کفش های ارگونومیک میباشد که دارای ویژگی های خاص خود است . یکی از راه های شناخت کفش های ارگونومیک این می باشد که هنگامی که کفش به پا می کنیم فاصله ی بین بزرگترین انگشت پا تا نوک کفش حداقل نیم سانت یا یک سانتیمتر باشد.
اگر غیر از این بود در خرید این سایز کفش تجدید نظر کنید. از دیگر ویژگی های کفش های ارگونومیک این می باشد که هنگام پیاده روی زمانی که پا خم می شود کفش نیز متناسب با پا خم شود و موجبات راحتی پا را ایجاد کند.
بعضی از افراد سایز دو پای آنها باهم برابر نیست و یکی از پاهایشان از دیگری بزرگتر است. در چنین شرایطی در هنگام خرید کفش, کفش را به سایز پای بزرگتر انتخاب کنید و در صورت لزوم از کفی های تنگ کننده برای پای کوچک تر استفاده کنید.
رویه کفش های ارگونومیک ترکیبی مناسب از چرم و سایر مواد است که بتواند رویه کفش را همواره خشک نگاه دارد و تهویه مناسب جهت عدم تعرق در کفش را ایجاد نماید.در کفش های ارگونومیک قالب بندی کفش به خوبی رعایت شده و قسمت پنجه پا به گونه ای طراحی شده است که انگشتان پا درآن راحت بوده و باعث جلوگیری از افتادن انگشت ها بر روی یکدیگر می شود.بطور کلی کفش ارگونومیک کفشی است که هنگام پیاده روی های بلند مدت باعث ایجاد درد در قسمت های مختلف پا نمی شود.کناره های پا هنگامی که کفش باید کاملا راحت بوده و دچار فشار از قسمت دیواره های کفش نشود.
زیره کفش های ارگونومیک:
در بازار زیره کفش های ارگونومیک موجود دو نوع است:یکی زیره پلی اورتان (پی یو) و دیگری زیره پلی وینیل کلراید (پی وی سی). زیره های PU سبک تر، راحت تر، قابل انعطاف تر و در برابر سایش مقاوم تر بوده و دوام آنها بیشتر است و بعد از گذشت زمان، اصطکاک آن به صورت جزئی کاهش می آبد و درجه سختی آن نسبت به لاستیک نیتریل کمتر است. ارگونومی سالمندی
به همین دلیل شوک های فشاری را جذب می کند.ظاهر این زیره ها توپر بوده و در حالت خم کردن انعطاف بیشتری داشته و با فشار انگشتان دست، داخل می روند.به هنگام خرید کفش باید به این نکته نیز دقت کرد که کف زیره نباید صاف باشد بلکه باید آج دار باشد تا از لیزخوردن جلوگیری کند.
پنجه کفش های ارگونومیک:
از نظر قالب بندی، فضای پنجه کفش باید طوری باشد که به انگشت های پا فشار وارد نکند.کفش هایی که پنجه آنها تیز است باعث می شوند انگشت های پا روی هم بیافتند.این کفش ها، انگشتان پا را تحت فشار قرار داده و آنها را بدفرم می کنند.
پاشنه کفش های ارگونومیک:
پاشنه به طور معمول از چرم و لاستیک ساخته می شود به طوری که قسمت فوقانی از چرم و کف آن از لاستیک نرم است.برای کفش بانوان و کودکان به طور معمول از لاستیک سفت استفاده می شود.
تنه کفش های ارگونومیک:
تنه کفش ارگونومیک به راحتی در برابر فشارهای وارده مقاومت کند و ساختار طبیعی پا را حفظ کند. ارگونومی سالمندی
عصا
عصا باید محکم باشد . ارتفاع مناسب بوده و زیر آن چسبنده باشد تا لیز نخورد. محل دست نیز راحت باشد. ارگونومی سالمندی
میز و صندلی
میز صندلی کار در خانه باید دارای استاندارد باشد کوتاه یا بلند نباشد مستحکم باشد. در صورت نیاز از تابوره استفاده شود. میز و صندلی پذیرایی علاوه بر موارد فوق باید راحت باشد.
لوازم خانه
استاندارد های ارگونومی لوازم خانه بسیار متنوع هستند . لوازم باید مستحکم و دارای دستگیره مناسب باشند و در صورت نیاز با ناتوانی سالمندان طراحی شده باشند.
توصیه‌های ارگونومیک برای یک زندگی سالم سالمندی :
۱. ورزش : حداقل هفته‌ای ۳ بار ورزش کنید.
۲. حرکات کششی
۳. نوشیدن آب
۴. ارزیابی محیط کار و زندگی برای تغییرات ارگونومیک ارگونومی سالمندی
۵. ارزیابی ابزار کار : ابزارهای ارگونومیک به شکل‌های گوناگونی در اطراف‌تان وجود دارند. مداد، صندلی یا یک بیلچه‌ی باغبانی، هر یک ممکن است به صورت ارگونومیک ساخته شده باشند؛ آنها را پیدا و استفاده کنید.
۶. کاهش اضطراب : به بیانی، هدف ارگونومی کاهش اضطراب است. ارگونومی سالمندی
گاهی نکات کوچک ارگونومی که از اهمیت بسیاری برخوردارند.
- هرگز کیفی که روی یک شانه قرار می‌گیرد را پر و سنگین نکنید. در صورت امکان یک کوله پشتی دو بند تهیه کنید، هر دو بند آن را بر شانه بیاندازید و آنرا سنگین نکنید.
- از پوشیدن مداوم کفش پاشنه بلند خودداری کنید.
- بر روی تشک مناسب بخوابید و هنگام خواب به پهلو یا پشت قرار بگیرید. ارگونومی سالمندی
- یک صندلی ارگونومیک تهیه کنید.
- گوشی تلفن را بین شانه و گردن نگه ندارید. ارگونومی سالمندی
- صفحه مانیتور کامپیوتر باید در زاویه 15 درجه قرار بگیرد.
- هر یک یا دو ساعت از پشت میز بلند شده و در اتاق حرکت کنید. ارگونومی سالمندی
بعضی از توصیه های کاربردی:
- در شرایطی که سالمند با عصا و یا صندلی چرخ دار در خانه حرکت می کند، چیدمان لوازم دکوراسیونی و کاربردی باید به گونه ای صورت گیرد که همواره مسیر عبور و مرور او باز باشد. در ضمن متناسب بودن ارتفاع لوازم ثابت مانند کابینت های دیواری، اجاق گاز، کاسه ظرفشویی و دستشویی به خصوص برای آن دسته از سالمندانی که بر روی صندلی چرخ دار هستند، از جمله اقدامات ضروری و مورد نیاز خانه آنها است.
- محیط زندگی سالمند می بایست از نور کافی به هنگام روز و شب برخوردار باشد. زندگی در خانه ای با پنجره های آفتاب گیر از جمله ویژگی های لازم برای محل سکونت او است زیرا سالمندان به جهت وضعیت جسمانی شان نسبت به دیگر افراد کمتر از خانه خارج می شوند و در نتیجه می بایست ویتامین D حاصل از اشعه خورشید به طریق دیگری در بدن آنها تامین گردد.
- در کنار تختخواب سالمند چراغی قرار داده و یا آنکه کلیدی برای روشن و خاموش کردن چراغ اتاق در فاصله 30 سانتی متری از تخت خواب به دیوار نصب کنید. با این کار سالمند جهت خاموش و روشن کردن چراغ اتاق نیاز نیست از تختخواب پایین آمده و مسافتی را در تاریکی طی کند.
- در میان کفپوش های سخت، سرامیک از جمله خطرناک ترین برای محل زندگی افراد سالمند محسوب می شود زیرا با ریخته شدن تنها چند قطره آب بر روی سطح آن احتمال افتادن بر روی زمین هر فردی به خصوص سالمندان ناتوان در شرایط پا برهنه بودن بسیار زیاد است. لذا همواره به سالمندان توصیه می شود در چنین موقعیتی حتماً از دمپایی با کف لاستیکی استفاده کنند.
- اگر سالمندتان از سلامت کافی جهت راه رفتن برخوردار نبوده و یا مشکل سرگیجه در تعادل او خللی ایجاد می کند، در مسیر بیشترین رفت و آمد او دستگیره های محکمی به دیوار نصب کنید تا به هنگام راه رفتن در آن مسیرها، دستگیره ها کمکی برای حفظ تعادل او باشند.
دکتر حمیدرضااشراقی
معاون سلامت بنیاد فرهنگ سالمندی
شاید برای شما مفید باشد :
فعالیت های داوطلبانه بنیاد
ارگونومی سالمندی
ارگونومی سالمندی
